BOŞANMA SÜRECİ VE PSİKOLOJİSİ

Hiç kimse evlilik hayatına boşanma düşüncesiyle başlamaz. Ancak bazı durumlarda hayat, çifti boşanma düşüncesiyle karşı karşıya getirebilir. Evlilik hayatına sonsuz mutluluğu yakalamak düşüncesiyle başlamak abartılı bir beklentidir. Her türlü birliktelikte olduğu gibi evlilik ilişkisinde de inişler ve çıkışlar, mutluluklar ve hayal kırıklıkları olabilir. Önemli olan, problemleri çözecek kararlılık ve samimiyetle evlilik ilişkisine devam etmeyi başarabilmektir. Boşanma kararını almadan önce, çiftin elinden gelen her şeyi yapmış olduğuna kanaat etmesi önemlidir. Her ailede problemler olması ve çatışmalar yaşanması, doğal, hatta beklenen bir durumdur. Çatışmanın veya problemlerin varlığı çiftleri boşanma düşüncesine götüren esas sebep değildir. Ancak tartışmalar esnasında
sergilenen bazı davranışlar çiftleri boşanma noktasına getirebilir. Örneğin:
• Sürekli şikâyet etmek  
• Şikâyetlerin, sorunlara çözüm aramaktan daha çok eleştirmek amacıyla yapılması
• Eşin sergilediği eleştirilere ve şikâyetlere karşı aşırı duyarlı, hassas ve savunucu tepkiler gösterme (Araştırmalar bu tavrı erkeklerin kadınlardan daha fazla sergilediklerini ortaya koymaktadır.)
• Eşler arası iletişimde aşağılayıcı sözler, iğneleyici cümleler, düşmanca bakışlar ve kırıcı tavırların fazlasıyla yer alması
• Karşısındakinin duygularını ve düşüncelerini hiçe sayan ve önem vermeyen tavırlar sergilemek
• Yaşanan olumsuzluklardan eşi sorumlu tutmak, kendi hataları hakkında düşünmemek
• Eşine karşı şiddet sergilemek

Aile içerisinde sürekli tartışmaların ve huzursuzlukların yaşandığı bir çifte yapılabilecek en önemli tavsiye, öncelikle çatışmalarını çözme konusunda ellerinden gelen her şeyi yapmalarıdır. Bu tür bir ilişki sisteminden uzak durabilmek için eşlerin iletişimde negatif
tavırlardan kaçınmaya özen göstermeleri gerekir. Eşinden sürekli negatif tavırlar görmek kişinin dayanma gücünü kırar; kişide çaresizlik, bıkkınlık vb. duygular doğurur. Bu da kişiyi bir müddet sonra boşanma düşüncesine götürür. Bunun için kişinin karşısındakinin negatif yönlerini görmekten ve olayları negatif yönde yorumlamaktan uzaklaşması gerekir. Aile içi iletişim becerilerini bilen, problem çözme konusunda bilgili, aile gücünün farkında olan, sağlıklı ve güçlü ailenin özelliklerini bilen aileler kendilerini
boşanma riskinden koruyabilirler.

Türkiye’de boşanmaların yarıya yakını evliliğin ilk 5 yılı içinde meydana gelmektedir. Araştırmalar, çiftin ebeveynliğe uyum sağlama süreci içerisinde, evlilik problemlerinin ve boşanma oranlarının daha yüksek olduğunu göstermektedir.

Eşleri Boşanma Kararına Götüren Çatışma Konuları
• Ekonomik zorluklar
• Eşlerin ailelerinden kaynaklanan sorular
• Eşlerin arasında yeterli sevgi iletişiminin olmaması
• Hastalıklar
• Çocuk yetiştirme konusunda yaşanan anlaşmazlıklar
• Cinsel problemler
• Çocuk sahibi olamama
• Eşlerden birinin diğerini aldatması
• Aile içi şiddet
• Eşlerden birinin ruhsal bozuklukları
• Eşlerden birinin alkol veya madde bağımlılığı, kumar gibi alışkanlıklarının olması
• Eşlerin arasındaki kültürel farklılıkların soruna dönüşmesi
• Eşlerin birbirlerinin kişisel değişimlerine ve gelişimlerine ayak uyduramamaları
• Eşlerin evliliğin gerektirdiği rol ve sorumlulukları üstlenmekten kaçınmaları veya bu sorumlulukları yerine getirmekte zorlanmaları

Niyetiniz Evliliğinizi Sürdürebilmekse…
• Tavırlarınızda öfkeyi azaltın.
• Kırıcı olmamaya gayret edin.
• Eşinizle çok sevdiğiniz bir arkadaşınızla tartışır gibi tartışın.
• Eşinize, eşinizin kişiliğine veya hatalarına değil, sadece probleme odaklanın.
• Eşinizle aranızdaki yakınlığı arttırmaya gayret edin.
• Gerekirse uzman yardımı almaktan çekinmeyin.
• Çatışmayı azaltma konusunda istekli olun.

Aile Danışmanları Boşanma Konusunda Nasıl Yardımcı Olabilir?
Aile danışmanları, çiftin boşanma düşüncesinin yoğunluğuna ve ihtiyaçlarına bağlı olarak aşağıda yer alan yaklaşımlardan uygun olanlarını sergilerler:
• Çiftin boşanma konusunda doğru bir karar verip vermediklerinden emin olmalarını sağlayacak yaklaşımlarda bulunurlar.
• Çiftin hayatlarındaki çatışma konularına yapıcı ve çözümcü yaklaşımlar getirerek sorunlarını çözebilmeleri için yeni şanslar oluşturmaya çalışırlar.
• Çiftin arasında sorunlara yol açan ilişki sistemindeki bozuklukları giderme konusunda yeni düzenlemeler önerirler.
• Boşanma kararı alan çiftlerin yeni hayatlarına uyumlarını kolaylaştırırlar.
• Boşanma kararından sonra çiftin yeni hayatlarının sorumluluklarını almalarına, yeni gereksinimlerini belirlemelerine ve hayatlarını düzenlemelerine yardımcı olurlar.
• Boşanma kararı alan ailelere, çocuklarının ruh sağlıklarını koruyabilmeleri için yapmaları gerekenler konusunda yardımcı olurlar.

Boşanınca Problemler Sona Erer mi?
Boşanmış çiftler üzerinde yapılan araştırmalar, boşanmanın problemlerin sona ermesi anlamına gelmediğini göstermektedir. Boşanma sonrasında bireylerin evli olanlara oranla daha fazla ruhsal problemlerinin olduğu, daha fazla mutsuzluk belirttikleri, sağlık problemlerinin ve ölüm oranlarının daha yüksek olduğu, sosyal anlamda daha izole bir hayat yaşadıkları, yaşam standartlarının daha düşük olduğu ve en önemlisi çocuk yetiştirme konusundadaha fazla problem yaşadıkları görülmektedir. Boşanma sonrasında kendisini toparlamakta zorlanan, depresyon belirtileri göstermeye başlayan, kendisini her zamankinden daha öfkeli ve daha tahammülsüz hisseden, yalnızlık ve çaresizlik duyan, işine veya yeni hayatına uyum sağlamakta zorlanan, konsantrasyon güçlüğü yaşayan kişiler bir uzmana başvurmalıdırlar.

Bunlara Dikkat! Boşanmadan Önce
• Bir kez daha düşünün.
• Her yolu denemiş olduğunuzdan emin olun.
• Aile danışmanına başvurmayı deneyin.
• Etkili iletişim ve problem çözme becerilerinizi geliştirerek yeniden deneyin.
• Eğer boşanmaya karar verdiyseniz en azından bir müddet ayrı yaşayarak bu düşüncenizi sınayın.

Boşanma Esnasında
• Sizi yıpratacak her türlü yaşantıdan uzak durmaya çalışın.
• Yeni hayatınızda karşınıza çıkabilecek her türlü zorluğu önceden fark etmeye çalışın ve çözüm planları oluşturun.
• Çocuklarınızı boşanmayla ilgili mal paylaşımı, nafaka, mahkeme gibi konulardan ve tartışmalardan uzak tutun.
• Çocuklarınızı kendi acınızdan koruyun.
• Çocuklarınıza karşı tarafı asla kötülemeyin. Unutmayın ki boşanan sadece sizsiniz. Onların anne veya babalarından boşanmak gibi bir şansları yok.

Boşandıktan Sonra
• Aceleci davranmayın ve yeni hayatınıza uyum sağlamak için zamana ihtiyacınız olduğunu unutmayın.
• Çocuklarınızın karşı tarafla görüşme zamanlarına itina gösterin.
• Çocuklarınızın bakımı ve disiplini konusunda eski eşinizle zaman zaman bir araya gelerek fikir alışverişinde bulunun.
 
Eşinizden Boşanabilirsiniz Peki ya Çocuklarınızdan…
Boşanma öncesinde aile içerisinde yaşanan çatışmalar çocuğun ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler. Karı koca arasındaki çatışmalardan, hiçbir sorumlulukları olmadığı hâlde, en fazla çocuklar etkilenir. Çocuğun gözü önünde yaşanan sürekli çatışmalı bir aile hayatı çocuğun üzerinde duygusal bir yük oluşturur. Öte yandan her anne baba çocukları için destek, güven, rehber, güç vb. birtakım anlamlar taşır. Bir çocuğun hayatta olan anne babasından ayrı kalması, çocuğun gelişimi açısından olumlu bir durum değildir. En sağlıklı ve başarıyla yönetilmiş bir boşanma durumunda bile, çocuğun ayrı kaldığı ebeveyni ile arasındaki ilişkinin niteliksel ve niceliksel olarak azalması kaçınılmazdır. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda boşanma kararı kaçınılmaz ise artık çiftin en önemli çabası, çocuklarının göreceği zararı en aza indirmek olmalıdır. Zira boşanma sürecinde ve boşanma sonrasında çocuğu bekleyen, psikolojik,toplumsal ve ekonomik içerikli yeni zorluklar, yeni zedelenmeleri de beraberinde getirebilir.
Anne babasının boşanacağını öğrenen çocuğun öncelikle güven duygusu sarsılmaktadır. Çocukların boşanma kararından ne kadar etkilenecekleri,yaşlarına, ebeveynleriyle olan ilişkilerine, kişiliklerine, anne babanın boşanma olayını nasıl karşıladıklarına ve algıladıklarına, boşanma sonrası kendilerinin ve çocuklarının hayatlarını nasıl düzenlediklerine bağlı olarak değişebilmektedir. Boşanma kararını alan çiftin boşanma öncesi, boşanma esnası ve boşanma sonrası süreçleri önceden planlamaları ve sağlıklı şekilde yürütebilmeleri, zararı en aza indirmek açısından önemlidir. Uyumlu bir anne baba ilişkisi, aile boşanmış olsun olmasın, bir çocuğun sağlıklı gelişimi için son derece önemlidir.

Anne Babanın Boşanma Kararı Çocuğa Nasıl Anlatılır?
• Boşanma kararı çocuğa anne baba tarafından beraberce açıklanmalıdır.
• Ayrı yaşama veya boşanma kararında, her iki kavramın da tam olarak ne anlama geldiği, çocuğa yaşına uygun olarak izah edilmelidir.
• Boşanmanın anne baba sevgisi ve ilgisini kaybetmek anlamına gelmediği özellikle vurgulanmalıdır.
• Boşanma kararı karşısında çocukların duygusal tepkilerini boşaltmalarına izin verilmelidir.
• Boşanma açıklamasından sonraki günlerde konu üzerinde düşünmeye başlayan çocuğun kafasında oluşabilecek her türlü soru, cevaplanmaya çalışılmalıdır. Çocuğun anne babasının neden boşandığı, bundan sonra ne olacağı, boşanma sonrasında nelerin değişeceği, boşanmalarının kimin suçu olduğu gibi sorularına, anne babanın mümkün olduğu kadar dürüst ve gerçekçi cevaplar vermesi önemlidir.
• Çocuklar çoğu zaman içinde bulundukları durumu,  anne babalarının tepkilerine bakarak yorumlarlar. Anne babanın çocuğun sorularını cevaplarken abartıya kaçmaları, duygu sömürüsü yapmaları, karşı tarafı suçlu göstermeye çalışmaları, çocuğa yeni sıkıntılar yükler ve çocukta derin travmalar oluşturabilir. Anne veya babanın gücünü yitirmesi, ağlama nöbetleri geçirmesi, çaresizlik, umutsuzluk gibi duygular altında davranması, çocukların da içinde bulundukları durumu olumsuz algılamalarına, güven duygularını yitirmelerine ve kendilerini tehdit altında hissetmelerine sebep olur. Anne baba güçlü davranmalı, morallerini yüksek tutmalı, olumlu ve yapıcı davranmaya çalışmalıdırlar.
• Çocukların zihinlerinde, boşanma kararının kendilerinden kaynaklanıp kaynaklanmadığını, bu kararda kendilerinin bir suçu olup olmadığını sorgulayan sorular sıklıkla yer almaktadır. Bu kararın onlarla ilgisinin olmadığı anlatılmalıdır. Boşanırken çocuğa verilebilecek en büyük zarar, boşanmanın onun yüzünden olduğunu söylemektir.
• Boşanmanın anne ya da babadan ayrılmak anlamına gelmediği, ebeveynin her ikisinin de sevgilerinde eksilme olmadığı, hem annesinin hem de babasının kendisiyle her ihtiyacı olduğunda ilgilenecekleri çocuğa güven verici bir dille anlatılmalıdır.
• Çocukla konuşurken boşanma sonrasında hayatında nelerin değişeceği değil, nelerin aynı kalacağı vurgulanmalıdır.

Anne Babası Boşanma Kararı Alan Bir Çocuk Anne Babasından Ne Duymak İster?
• “Boşanma kararımız sana olan sevgimizi hiç etkilemez.”
• “Seni her zaman çok seviyoruz. Biz senin her zaman anne ve baban olmaya devam edeceğiz ve bunu hiç bir şey değiştiremez.”
• “Boşanmamız kesinlikle senin suçun değil.” 

Çocukların Aklından Geçebilecek Sorular
Çocuklar akıllarından geçen bazı soruları sesli olarak sorabildikleri gibi, sormakta zorlanabilir veya içlerine atabilirler. Anne babanın görevi yaşlarına bağlı olarakdeğişebilecek bu soruları, sesli olarak sorulmamış bile olsa bulup cevaplamaktır. Annesi babası boşanma kararı alan hemen her çocuğun zihninden geçmesi muhtemel bazı sorular şunlardır:
• “Benim yüzümden mi boşanıyorsunuz?”
• “Annemi/babamı bir daha görebilecek miyim?”
• “İstediğim her zaman annemi/babamı görebilecek miyim?”
• “Evden hanginiz ayrılacak?”
• “Neden annem/babam evden ayrılmak zorunda?”
• “Annem/babam bizden ayrıldığı zaman nerede yaşayacak?”
• “Annem/babam da bizimle burada yaşasa olmaz mı?”
• “Neden seninle kalamıyorum?”
• “Annem/babam bizden ayrı olursa kendini mutsuz hissetmez mi?”
• “Bir gün yeniden birleşecek misiniz?”
• “Bizi kim koruyacak?”
• “Bize kim yemek pişirecek?”
• “Beni kim uyutacak?”

Çocuğun Yeni Hayatına Uyumunu Kolaylaştırmak İçin…
• Boşanma çocuğun hayatında önemli bir değişikliktir. En sağlıklı boşanma durumlarında bile çocukların yeni hayatlarına uyum sağlayabilmeleri için belirli bir süre geçmesi gerekir. Bu dönemde çocuğun yeni hayatına uyumunu daha da zorlaştırmamak için, boşanmayla birlikte, başka bir şehre taşınma, okul değiştirme, yeniden evlenme gibi daha fazla değişimden kaçınmaya özen gösterin.
• Boşanma sonrasında çocuğun hâlen yaşadığı evde kalmasını, ev değiştirmemesini sağlamaya çalışın.
• Evden ayrılacak olan ebeveynin evden birden bire ayrılması yerine, evde kalış sürelerini azaltmaya başlamasını ve kademeli olarak evden ayrılmasını tercih edin.
• Pek çok aile çocuklarının boşanma karşısında daha az kırılmasını sağlamak için onun her istediğini yapmak, oyuncak ve hediyeye boğmak gibi tavırlar içerisine girmeleri gerektiğini zannetmekte, bu tavırları diğer aile üyeleri tarafından da desteklenmektedir. Bu hataya düş meyin. Zira böyle bir yaklaşım, çocuğun boşanmaya uyumunu kolaylaştırmak bir yana, durumu kullanmayı öğrenmesine sebep olur, beraberinde disiplin sorunlarının doğmasına yol açar.
• Boşanma sonrasında mal paylaşımı, maddi konular, mahkeme yaşantısı, nafaka gibi konuları çocuklardan uzak tutun. Çocukların bu konularla ilgili konuşmalara tanık olmamalarına gayret edin.
• Her çocuk kendini bir eve ait hissetmek ister. Bir yatağı, bir odası olduğunu bilmek ister. Çocuğunuzun iki ev arasında amaçsızca gidip gelmesine izin vermeyin. Diğer ebeveyninin evinde de bir odası, yatağı olması gerekir. Ancak bir evi esas evi olarak benimsemesi sağlıklı bir yaklaşımdır.
• Boşanırken sıklıkla yapılan hatalardan biri, çocuğun uyumunu kolaylaştıracağı düşüncesiyle aile üyeleri tarafından evden ayrılan anne veya babanın kötülenmesidir. Çocuk bu ebeveynini bir daha hiç görmeyecek bile olsa, bu sözler karşısında daha fazla yalnızlık, çaresizlik, terk edilmişlik, değersizlik hissetmeye başlar. Böylesi bir ayrılık onarılması zor yaralar açmaktan başka bir işe yaramaz. Çocuğunuza bu kötülüğü yapmayın.

Sık Yapılan Hatalar
Boşanmış anne babaların çocuklarına karşı sıklıkla yaptıkları hatalardan bazıları şunlardır:
• Çocuğun taraf tutmaya zorlanması
• Çocuğun karşı tarafla görüştürülmemesi
• Diğer ebeveynin kötülenmesi
• Çocuğun hatalı veya istenmeyen davranışlarının diğer ebeveyne benzetilmesi veya bunun ima edilmesi
• Boşanmadan diğer ebeveynin sorumlu tutulması ve bunun çocuğa yansıtılması
• Çocuğa verilen sözlerin tutulmaması, yapılan programların ertelenmesi, geçiştirilmesi
• Çocuğun karşı taraftan intikam almak için bir araç olarak kullanılması
• Çocuğun özel günlerine (bayram, mezuniyet, yıl sonu gösterisi, ödül töreni vb.) diğer ebeveynin dâhil edilmemesi
• Çocukla birlikte olunacak günlerin ihmal edilmesi veya ertelenmesi
• Diğer ebeveynle arasındaki ilişkinin kıskanılması
• Diğer ebeveynle geçirdiği saatleri ve diğer ebeveynin hayatını merak eden sorularla çocuğun sıkıştırılıp bunaltılması
• Telefonda veya yüz yüze, çocuğun tanık olacağı şekilde, ekonomik, toplumsal ve psikolojik zorluklar konusunda diğer ebeveynle tartışılması
• Çocuğun diğer eşin ailesiyle ve aile büyükleriyle görüştürülmemesi, onlardan uzak tutulması
• Çocuğun karşı tarafı kötüleyen, suçlayan cümleler kurmasına izin verilmesi, hatta bunun teşvik edilmesi
• Çocuğun durumundan dolayı fazlasıyla şımartılması veya durumu kullanmasına göz yumulması
• Anne babanın birbirinden farklı disiplin ve yaklaşımlarla çocuğu eğitmeye çalışmaları, tutarsız davranmaları
• Çocuğun karşı tarafa göndermemekle tehdit edilmesi

Çocuğunuz İçin Hangi Durumlarda Yardım Almak Gerekir?
Boşanma pek çok çocuk için anlaşılması zor bir karardır. Çocuklar boşanma süreci esnasında olduğu kadar boşanma sonrasında da anne babasıyla olan ilişkilerinin yetersizliğine veya birtakım sorunlara bağlı olarak davranış bozukluğu gösterebilirler. Boşanma süreci içerisinde veya boşanma sonrasında çocuklarda sıklıkla görülebilen davranış bozuklukları şunlardır:
• Anne babasının boşanma kararından dolayı kendisini suçlama
• Ebeveyninden ayrı kalma korkusu
• Yaşından daha küçük çocuklarda görülebilecek davranışlar sergileme (parmak emme, tırnak yeme, gece altını ıslatma vb.)
• Okulda ve toplumsal hayatta uyumsuz davranışlar sergileme
• Ders başarısında azalma, okula ve derslere konsantre olamama
• Boşanma olayına karşı çok tepkisiz ve ilgisiz davranma
• Depresyon
• Uyku ve yeme bozuklukları (az veya çok fazla yemek yeme, uykusuzluk, kâbus görme, fazla uyuma vb.)
• Arkadaş ilişkilerinde eskiye göre bozulma
• Ani ve kontrolsüz (dürtüsel) tepkiler verme

Eski Eşle Çocuğu Paylaşmak
Boşanmış eşlerin çocukları vesilesiyle birbirleriyle irtibatları olması gerekir. Bu irtibat pek çok ayrılmış çift için oldukça zordur. Eski eşler arasında çocuk üzerinden yaşanan her türlü çatışma, çocuğun ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkilerde bulunur. Boşanmayı seçen her ebeveynin ilk düsturları çocuklarının ruh sağlığını mümkün olduğu kadar desteklemek olmalıdır. Bunun için de çocuklarının
ebeveynliği konusunda iş birliği içinde olmayı seçmeleri kaçınılmazdır. Çocuğun sağlığını korumak için uygun bir boşanma ne kadar önemliyse uygun bir şekilde irtibatı sürdürmek de aynı şekilde önemlidir.